Najstarszych utrwalonych w dokumentach śladów grodu nad Dzierżęcinką, grono badaczy zarówno polskich jak i niemieckich, upatruje w XIII-wiecznej kronice wielkopolskiej, spisanej przez Boguchwała II biskupa poznańskiego i kontynuowanej przez kustosza kapituły poznańskiej Godysława Paska. Na zawartych w tejże Kronice wiadomościach opierał się także Jan Długosz, przekazując wieść, iż książę Bolesław Krzywousty prowadząc walki na Pomorzu w roku 1107 pod swoją władzę przejął Kołobrzeg (Colibregensium), Kamień (Caminensium), Wolin (Weolynensium) a także Koszalin (Cosoniensium). Jednakże znane i dostępne obecnie źródła historyczne oraz aktualny stan badań przeszłości miasta Koszalina nie pozwalają, niestety, na jednoznaczną weryfikację tej hipotezy, a także nie pozwalają nic bliższego powiedzieć o dalszych losach wczesnośredniowiecznego Koszalina. Wydaje się, że istniał nadal w wiekach XII i XIII i jako gród słowiański spełniał rolę usługową wobec słynnego ośrodka kultowego na pobliskiej Górze Chełmskiej.

Położony u stóp Góry Chełmskiej Koszalin w pierwszej połowie XIII w. był jeszcze wsią książęcą, którą to w 1214 roku książę szczeciński Bogusław II podarował opactwu cystersów w Białobokach, a książę Barnim I w 1248 roku biskupom pomorskim rezydującym wówczas w Kamieniu. Ani opat, ani obdarowany biskup Wilhelm nie zajmowali się bliżej tą miejscowością, jednakże wydaje się, że coraz bardziej intensywny rozwój osady Koszalin stworzył możliwość podniesienia tej wsi do rangi miasta. Wpłynęło to na decyzję następcy biskupa Wilhelma, Hermanna hrabiego von Gleichen, który chcąc zapewne pomnożyć dochody ze swych posiadłości zdecydował o nadaniu dla Koszalina w dniu 23 maja 1266 roku przywileju lokacyjnego na prawie lubeckim, osadzając kolonistów niemieckich na 100 łanach oraz ustanawiając czynsze i samorząd miejski. Koszalin stał się w ten sposób miastem biskupim i pozostawał nim do 1650 roku, płacąc czynsze i podatki biskupom pomorskim z Kamienia. Do czasów reformacji byli to biskupi katoliccy, a od 1544 roku Koszalin stał się siedzibą biskupa ewangelickiego. W latach 1556-1662 był też rezydencją księcia biskupa, gdyż tę godność duchowną zarezerwowali książęta szczecińscy dla siebie. Po wygaśnięciu linii książęcej i zakończeniu wojny 30-letniej Koszalin został wcielony do Brandenburgii.