Najważniejszym aktem prawnym dotyczącym konsultacji społecznych jako procesu dialogu i włączania mieszkańców w decydowanie o wspólnocie, w której żyją, jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, a konkretnie art. 4 Konstytucji, który stanowi, że władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu i to On ją wykonuje, bądź to przez przedstawicieli wybieranych w wyborach powszechnych, bądź bezpośrednio, oraz art. 54, 61 i 74, wyznaczające zasady dostępu do informacji o działaniu organów władzy publicznej.
Bezpośrednią podstawą prawną do przeprowadzenia konsultacji społecznych w samorządzie są również przepisy następujących ustaw:

Jeśli chodzi o konsultacje społeczne z mieszkańcami:
• ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1990 roku
• ustawa o samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 roku
• ustawa samorządzie wojewódzkim z 5 czerwca 1998 roku

Jeśli chodzi o konsultacje społeczne z organizacjami pozarządowymi:
• ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 24 kwietnia 2003 roku.

Zgodnie z tymi przepisami rząd i samorządy mogą przeprowadzić konsultacje społeczne w wypadkach przewidzianych ustawą (wtedy często są one obowiązkowe) oraz w innych sprawach ważnych dla wspólnot samorządowych.
W przypadku samorządu terytorialnego najczęstszymi konsultacjami społecznymi o charakterze obowiązkowym są te wynikające z następujących przepisów:
• ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dn. 27.03.2003 r. (konsultacje planów zagospodarowania przestrzennego i studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego),
• ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju z dn. 6.12.2006 r. (konsultacje projektów strategii rozwoju JST)
• ustawy o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dn. 3.10.2008 r. (konsultacje w sprawie inwestycji oddziałujących na środowisko).